Farmaceutski fakultet
Cilj praktične nastave iz Botanike jeste upoznavanje studenata sa osnovnim znanjima iz morfologije, anatomije i fiziologije biljaka značajnih za farmaciju.
Studenti se tokom praktične nastave upoznaju sa osnovama anatomije biljaka koristeći mikroskop i posmatrajući trajne preparate uče da samostalno prepoznaju različita biljna tkiva, organe, kao i specifičnosti njihove građe.
U okviru trajnih preparata vršena je mikroskopska analiza korijena, stabla i lista.
Drugi dio vježbi podrazumijeva upoznavanje sa osnovnim pojmovima morfologije i sistematike biljaka neophodnim za identifikaciju podzemnih i nadzemnih biljnih organa, kao i determinaciju biljnih vrsta.
U ovom delu praktične nastave studenti su se pripremajući herbarijume i koristeći botaničku literaturu osposobili da prepoznaju biljke predviđene planom.
Na vježbama iz Farmakognozije studenti stiču znanja i sposobnosti vezane za identifikaciju biljnih droga, njen biološki izvor, prepoznaju morfološke i anatomske karakteristike droga, stiču znanja o mogućnosti primjene biljnih droga, te spoznaju metode ispitivanja kvaliteta droga. Sva ova znanja i vještine su stekli kroz izvođenje sljedećih vježbi:
- Identifikacija biljnih droga sprovođenjem makroskopske (organoleptičke) analize droga, koja se zasniva se na ispitivanju pomoću čula, izgleda, veličine, konzistencije, boje, mirisa i ukusa droge.
- Mikroskopska i mikrohemijska analiza droga, koja se zasniva na posmatranju trajnog preparata biljnog tkiva ili praška droge u opštem reaktivu pod mikroskopom i determinacija biljnih droga na osnovu anatomije biljnog tkiva i lokalizacije karakterističnih ili aktivnih sastojaka.
- Ispitivanje droga prema odgovarajućim standardima datim u farmakopejama i drugim propisima, poput identifikacije, ispitivanja opšteg kvaliteta biljnih droga i ispitivanja specifičnog kvaliteta droga (vrijednosti droga).
U toku teorijske nastave studenti se upoznaju sa ispitivanjem fizičkih, hemijskih, bioloških i farmaceutsko-tehnoloških svojstava lijekova primjenom metoda kvalitativne i kvantitativne analize, a u cilju procjene kvaliteta istih.
U toku praktične nastave studenti vježbaju kvantitativne analize farmaceutskih oblika primjenom volumetrijskih i spektroskopskih metoda. Kontrola kvaliteta je jedan od postupaka koji svaki lijek mora da prođe i čije zahtjeve mora da ispuni prije nego se dobije dozvola za stavljanje u promet, a cilj izvođenja praktične nastave iz Analitike lijekova jeste upravo da se studenti kroz samostalan rad upoznaju sa značajem i postupkom izvođenja kontrole kvaliteta farmaceutskih oblika prisutnih na tržištu.
Kroz praktičnu nastavu studenti će savladati teorijska i praktična znanja koja uključuju:
- zahtjeve za prostor i organizaciju rada u apoteci;
- upotrebu stručne literature (Farmakopeje-nacionalna i strane, priručnici, registri lijekova);
- upoznavanje sa propisima o izradi, čuvanju i izdavanju lijekova;
- recept i dijelove recepta;
- doziranje lijekova, provjeru ispravnosti doziranja i praktične mjere za doziranje lijekova;
- dobru laboratorijsku i apotekarsku praksu;
- vrste, osobine, izradu i farmaceutsko tehnološka ispitivanja ljekovitih preparata tipa praškova, rastvora, ekstraktivnih preparata, emulzija, suspenzija, masti, kremova, gelova, pasti, supozitorija, vagitorija i homeopatskih preparata.
Vježbe iz Farmaceutske hemije 2 su eksperimentalnog karaktera i u okviru njih se sprovode metode kvalitativne analize, pri čemu je zadatak studenta da identifikuje ljekovitu supstancu, odnosno da dokaže iz kojih se dijelova (atoma, molekula, jona) sastoji ispitivana supstanca. Za određivanje kvalitativnog sastava farmaceutsko-hemijskih supstanci koriste se njihove hemijske i fizičke osobine.
- U cilju određivanja molekulske strukture farmaceutskih supstanci najčešće se koriste spektroskopske metode, koje se zasnivaju na apsorpciji zračenja. Tako je na vježbama vršeno:
v spektrofotometrijsko odredjivanje (diazepam, ibuprofen, ketokonozol, teobromin, diklofenak, nikotinamid...)
v IR i NMR identifikacija (tumačenje spektara) - Određivanje tačke topljenja sintetisanih supstanci predstavlja jednostavnu metodu na osnovu koje su studenti utvrdili identitet supstanci i provjerili stepen čistoće;
- Hemijske reakcije identifikacije farmaceutsko-hemijskih supstanci;
Dokazne reakcije se zasnivaju na hemijskoj reakciji ispitivane supstance sa reagensom (supstancom poznatog sastava), pri čemu nastaju jedinjenja karakterističnih osobina. Karakteristične osobine, na osnovu kojih se određuje prisutnost neke supstance, mogu biti: promjena boje (pojava ili iščezavanje boje), građenje taloga, izdvajanje gasa sa karakterističnim mirisom, bojom ili nekim drugim svojstvom. Za studente izvođenje dokaznih reakcija je veoma jednostavno i interesantno. - Ispitivanje stepena čistoće;
Limit testovi predstavljaju kvalitativna ispitivanja koja se koriste za identifikaciju i kontrolu nečistoća prisutnih u supstancama. Studenti na vježbama uspješno ispituju stepen čistoće farmaceutsko-hemijskih supstanci. To je veoma bitno jer čistoća u ljekovitoj supstanci doprinosi bezbjednosti, efikasnosti, odnosno kvalitetu finalnog proizvoda kao terapijskog sredstva. - Tankoslojna hromatografija.
U analizi farmaceutskih lijekova moraju se primjenjivati osjetljive metode koje obezbjeđuju odgovarajuću selektivnost. Najčešće se za razdvajanje, identifikaciju i kvantitativnu analizu višekomponentnih farmaceutskih oblika, kao i za ispitivanje stepena čistoće primjenjuju hromatografske metode.
Monografije Ph. Eur. za identifikaciju propisuju ekonomski opravdanu i jednostavniju metodu tankoslojne hromatografije (TLC).
Na vježbama iz Analitičke hemije 1, studenti stiču osnovna znanja iz kvalitativne hemijske analize, te se kroz vježbe osposobljavaju da rješavaju analitičke probleme kao što su priprema uzorka, identifikacija katjona i anjona primjenom odabranih reagenasa i identifikacija nepoznatih supstanci.
U metodama kavalitativne analize, studenti jone prevode u jedinjenja karakterističnih svojstava, na osnovu kojih je moguće identifikovati odgovarajuća jedinjenja u analizi. To su najčešće reakcije pri kojima se izdvaja talog ili dolazi do promjene boje rastvora.